Τα διλήμματα της Αθήνας και τα παιχνίδια της Αγκυρας με την Ε.Ε.

Κρίσιμο τεστ για την ελληνική εξωτερική πολιτική

το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου

όπου θα κριθεί η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας

Αρθρο του Σταύρου Λυγερού στην «Καθημερινή» (4.10.09) και

απαντητική επιστολή του βρετανού πρεσβευτή στην Αθήνα Dr David Landsman με τίτλο «Η θέση της Βρετανίας για Κυπριακό και Τουρκία («Κ», 11.10.09)

Το άρθρο του Σταύρου Λυγερού

Μπορεί η εξωτερική πολιτική να βρίσκεται σε δεύτερη μοίρα, λόγω της οξύτητας που έχει η οικονομική κρίση, αλλά οι προκλήσεις σε αυτό το μέτωπο είναι πολλές και κρίσιμες. Η πρώτη δοκιμασία για την αυριανή κυβέρνηση θα είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου, το οποίο θα κρίνει την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας. Στην πραγματικότητα, όμως, στο τραπέζι βρίσκεται αυτή καθ’ αυτή η υποψηφιότητά της. Η Γαλλία και η Γερμανία ηγούνται ενός μπλοκ χωρών-μελών, που αντιτίθενται στην προοπτική ένταξης της Τουρκίας. Επικαλούνται τη γεωπολιτισμική ασυμβατότητά της με την Ευρώπη κι όχι απλώς το γεγονός ότι όλα αυτά τα χρόνια η Αγκυρα δεν έχει κάνει τα αναγκαία βήματα προσαρμογής στο κοινοτικό κεκτημένο. Την περασμένη άνοιξη, ο Νικολά Σαρκοζί είχε δηλώσει ότι «πρέπει να πάψουμε να δίνουμε μάταιες υποσχέσεις στην Τουρκία». Την ίδια εποχή, η Αγκελα Μέρκελ δήλωνε ότι «κοινή μας θέση είναι προνομιακή συνεργασία με την Τουρκία αλλά όχι να γίνει πλήρες μέλος».

Ολες αυτές οι δηλώσεις, όμως, είναι θεσμικά μετέωρες. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Αγκυρας συνεχίζονται, έστω αργά και μετ’ εμποδίων. Ο αρμόδιος για τη διεύρυνση επίτροπος Ολι Ρεν δηλώνει ότι στόχος είναι η πλήρης ένταξη, στηριζόμενος στις υφιστάμενες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Το ίδιο δηλώνει και η σουηδική προεδρία, που υποστηρίζει την τουρκική υποψηφιότητα, όπως και μία σειρά άλλες χώρες-μέλη, κυρίως όσες επηρεάζονται από την Ουάσιγκτον.

Για την Κομισιόν το πρόβλημα είναι ότι η Αγκυρα παραμένει απελπιστικά ασυνεπής στην εκπλήρωση των όρων. Ακόμα και στους τομείς, όπου έχουν γίνει νομικές προσαρμογές, κατά κανόνα αυτές έχουν μείνει νεκρό γράμμα. Το γεγονός ότι η Τουρκία έχει κάνει ελάχιστα για να προσαρμοσθεί στο κοινοτικό κεκτημένο επιτρέπει τη χρονική μετάθεση της ενδοευρωπαϊκής αντιπαράθεσης για το μέλλον της τουρκικής υποψηφιότητας.

Τακτική

Είναι ακόμα ασαφές ποια τακτική θα ακολουθήσουν ο Σαρκοζί και η Μέρκελ στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου.

Το πρώτο σενάριο είναι να επικαλεσθούν ευθέως τη γεωπολιτισμική ασυμβατότητα της Τουρκίας για να εκτρέψουν και θεσμικά την υποψηφιότητά της προς την κατεύθυνση μιας απροσδιόριστης ακόμα ειδικής σχέσης. Σε αυτή την περίπτωση θα κατηγορηθούν για υπαναχώρηση.

Το δεύτερο σενάριο είναι να συνεχίσουν την ίδια τακτική. Να βολευθούν με το γεγονός ότι η τουρκική υποψηφιότητα προχωράει πολύ αργά, αφήνοντας για το μέλλον την απαίτηση για παύση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας. Το τρίτο σενάριο είναι να χρησιμοποιήσουν το κυπριακό χαρτί για να εκτροχιάσουν την τουρκική υποψηφιότητα.

Υπενθυμίζουμε ότι όταν τον Δεκέμβριο 2004, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συζητούσε για την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, ο Τάσσος Παπαδόπουλος είχε θέσει θέμα αναγνώρισης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι άλλοι ηγέτες τον είχαν πιέσει ασφυκτικά να περιορισθεί για ένα διάστημα στην τελωνειακή σύνδεση.

Το καλοκαίρι 2005, όμως, η Αγκυρα αρνήθηκε με επίσημη δήλωση να εφαρμόσει το σχετικό πρωτόκολλο, που είχε υπογράψει. Η Ε.Ε. τότε είχε εκδώσει αντιδήλωση, με την οποία είχε δεσμευθεί ότι η εκπλήρωση των συμβατικών υποχρεώσεων της Τουρκίας αποτελεί όρο για την πρόοδο της ενταξιακής πορείας της.

Τον Δεκέμβριο 2006, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν δέχθηκε την πρόταση της Λευκωσίας να επιβληθούν αυτόματα κυρώσεις στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, εάν μέχρι τον Δεκέμβριο 2009 αυτή δεν έχει εκπληρώσει τη συμβατική υποχρέωσή της να εφαρμόσει το πρωτόκολλο. Αποφάσισε το πάγωμα οκτώ από τα 35 κεφάλαια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων και απλή επανεξέταση της τουρκικής στάσης το 2009.

Η κύρωση που της επεβλήθη ήταν προσχηματική. Στην πραγματικότητα, η Τουρκία απέσπασε μία δωρεάν παράταση τριών χρόνων, αφού σ’ αυτό το διάστημα λίγα είναι τα κεφάλαια, που έχουν ανοίξει για διαπραγμάτευση.

Εάν η Ε.Ε. σεβόταν τον εαυτό της θα επέβαλε το συνολικό πάγωμα (όχι διακοπή) των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, μέχρι αυτή να εφαρμόσει το πρωτόκολλο για την τελωνειακή σύνδεση. Μια τέτοια απόφαση θα αποτελούσε πραγματική κύρωση, χωρίς να προκαλεί ανήκεστο βλάβη στην ενταξιακή προοπτική της γειτονικής χώρας. Η Αγκυρα εμμένει στον παλαιότερο διπλωματικό ελιγμό της. Θέτει ως όρο για να εφαρμόσει το πρωτόκολλο την άρση της λεγόμενης απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων. Πρόκειται για μία αυθαίρετη πολιτική διασύνδεση. Ουσιαστικά, για να ικανοποιήσει τις συμβατικές υποχρεώσεις της ζητάει το ακριβό αντάλλαγμα της έμμεσης πλην σαφούς αναγνώρισης του ψευδοκράτους!

Η βρετανική διπλωματία επικαλείται μία σύσταση-ευχή που υπάρχει στην Αντιδήλωση του 2005 για να αποτρέψει την επιβολή κυρώσεων στην ενταξιακή πορεία της Τουρκίας. Το επιχείρημά της είναι οι κυρώσεις θα εμποδίσουν την ειρηνευτική προσπάθεια της Γραμματείας του ΟΗΕ. Στόχος των Αμερικανοβρετανών δεν είναι αυτή καθ’ αυτή η λύση του Κυπριακού, αλλά να κρατήσουν πάση θυσία την Τουρκία σε ενταξιακή τροχιά.

Τον Δεκέμβριο ο κόμπος θα φθάσει στο χτένι. Εάν η Αγκυρα εμμείνει μέχρι τέλος στην άρνησή της, οι Γιώργος Παπανδρέου και Δημήτρης Χριστόφιας θα βρεθούν σε δίλημμα: Στοιχειώδης συνέπεια με τις διακηρυγμένες θέσεις τους υπαγορεύει το πάγωμα (όχι τη διακοπή) των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας. Η Ουάσιγκτον και το Λονδίνο, που εργάζονται για την άνευ όρων προώθηση της τουρκικής υποψηφιότητας, θα τους ασκήσουν ασφυκτικές πιέσεις για να «καταπιούν» την τουρκική άρνηση, μετατρέποντας σε κουρέλια την περιβόητη στρατηγική της «εξημέρωσης του θηρίου». Η Αθήνα και η Λευκωσία θα μπορούσαν να στηριχθούν στον γαλλογερμανικό άξονα, αλλά αυτό σημαίνει αλλαγή γραμμής, κάτι που δεν θα πρέπει να αναμένουμε ούτε από τον Γιώργο Παπανδρέου ούτε από τον Δημήτρη Χριστόφια.

Η επιστολή του Βρετανού πρεσβευτή Dr David Landsman

Κύριε διευθυντά,

Τρέφω από πολλών ετών βαθύ σεβασμό στην «Καθημερινή» ως εφημερίδα ειδησεογραφίας και γνώμης. Οι αναλύσεις των διακεκριμένων συνεργατών σας αποτελούν απαραίτητο ανάγνωσμα για κάθε διπλωμάτη. Δεδομένου του ειδικού βάρους αυτών των αναλύσεων, έχει, πιστεύω, σημασία να προσθέσω και το δικό μου σχόλιο στο άρθρο του κ. Σταύρου Λυγερού με τίτλο «Τα διλήμματα της Αθήνας και τα παιχνίδια της Αγκυρας στην Ε.Ε.» που δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 4ης Οκτωβρίου.

Ο κ. Λυγερός υποστηρίζει πως η Βρετανία δεν ενδιαφέρεται για τη λύση του Κυπριακού αυτού καθαυτού, αλλά μόνο για τη διατήρηση της ενταξιακής προοπτικής της Τουρκίας πάση θυσία. Προσθέτει επίσης πως η βρετανική στήριξη της τουρκικής υποψηφιότητας είναι «άνευ όρων». Θα ήθελα να διευκρινίσω στους αναγνώστες σας ότι η θέση της χώρας μου είναι στην πραγματικότητα πολύ διαφορετική. Για την ακρίβεια, θα έλεγα πως οι επίσημες θέσεις Ελλάδας και Βρετανίας βρίσκονται πολύ κοντά σε αυτά τα σημαντικά θέματα.

Οπως και η Ελλάδα, η Βρετανία είναι ένθερμος υποστηρικτής της ευρωπαϊκής διεύρυνσης. Η Ευρωπαϊκή Ενωση αφήνει σαφώς ανοιχτή την προοπτική της ένταξης, τόσο για την Τουρκία όσο και για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων με την προϋπόθεση ότι πληρούν τα κριτήρια της Κοπεγχάγης σε θέματα εκδημοκρατισμού, σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οικονομίας ελεύθερης αγοράς και δυνατότητας εκπλήρωσης των υποχρεώσεών τους ως κράτη-μέλη. Για προφανείς λόγους, οι χώρες των δυτικών Βαλκανίων και η Τουρκία είναι σημαντικές για την Ε.Ε. Θα είναι για όλους μας καλύτερο να συνεχίσουν την πορεία τους προς την πλήρη ένταξη.

Για μας είναι σαφές πως το συνολικό πάγωμα των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία δεν είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης, εν μέρει επειδή θα δυσχέραινε τη μελλοντική πρόοδο σε θέματα όπως οι σχέσεις καλής γειτονίας, οι θρησκευτικές ελευθερίες και η λύση του Κυπριακού.

Ομως, σε καμιά περίπτωση δεν αποτελεί δώρο «άνευ όρων». Αντίθετα, αυτή μας η δέσμευση για την ευρωπαϊκή διεύρυνση είναι μια πρόταση με πολύ συγκεκριμένους όρους με τους οποίους έχουν συμφωνήσει όλα τα κράτη-μέλη. Οπως κάθε χώρα που επιθυμεί να ενταχθεί στην Ε.Ε., η Τουρκία οφείλει να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της προς την Ε.Ε.

Οι θύρες της Ευρώπης πρέπει να είναι ανοιχτές εφόσον οι υποψήφιες χώρες επιχειρούν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις. Η Βρετανία πιστεύει πως η διατήρηση αυτής δέσμευσης είναι σίγουρα προς συμφέρον της Ευρώπης, αλλά και προς το συμφέρον των υποψήφιων κρατών.

Οσον αφορά την Κύπρο η Βρετανία στηρίζει απόλυτα την εξεύρεση λύσης του Κυπριακού, η οποία όπως δήλωσε κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα τον περασμένο Μάιο ο υπουργός Εξωτερικών Ντέιβιντ Μίλιμπαντ, πρέπει να προέρχεται από την Κύπρο και όχι να επιβληθεί έξωθεν.

Ο στόχος της επανένωσης της νήσου δεν συνδέεται με την ένταξη της Τουρκίας.

Η λύση του Κυπριακού είναι εξαιρετικής σημασίας για την ασφάλεια και τη σταθερότητα της ίδιας της Κύπρου, της ευρύτερης περιοχής, αλλά και της Ευρώπης. Τα οφέλη, πολιτικά και οικονομικά, θα είναι τεράστια. Δεν τίθεται θέμα συγκεκριμένου χρονοδιαγράμματος ή επιδιαιτησίας, όμως πιστεύουμε πως υπάρχει μια μεγάλη ευκαιρία την οποία πρέπει να αξιοποιήσουν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.

Η επίλυση του Κυπριακού θα συμβάλει στο κλείσιμο ενός θλιβερού κεφαλαίου της Ιστορίας της Κύπρου που εμείς οι Βρετανοί γνωρίζουμε πολύ καλά. Θα ήταν επίσης επιθυμητό και από ανθρωπιστική άποψη να μπορέσουν οι Κύπριοι που ακόμα υφίστανται τα συναισθηματικά και οικονομικά τραύματα της περιόδου 1963-1974, να κλείσουν επιτέλους αυτό το κεφάλαιο της ζωής τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο στηρίζουμε τους Κυπρίους στην προσπάθειά τους για εξεύρεση λύσης και χαιρετίζουμε τη δέσμευση της νέας ελληνικής κυβέρνησης να πράξει το ίδιο.