Το άγος του δημόσιου χρέους: Όταν σώφρονες τεχνοκράτες επισήμαιναν το επερχόμενο αδιέξοδο, οι πολιτικοί μας «περί (τα συνήθη) άλλα» μεριμνούσαν...

(Επιστολή του Pαφαήλ Παπαδόπουλου, ομότιμου καθηγητή Θερμοδυναμικής, που δημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή» στις 18 Ιανουαρίου 1996)

Αυτό που γράφτηκε στο κύριο άρθρο της «Καθημερινής» στις 3 Δεκεμβρίου 1995, πως η ευημερία της δεκαετίας του ’80 ήταν επίπλαστη αφού χρηματοδοτήθηκε με δανεικά, είναι μια πραγματικότητα που δεν ακούγεται συχνά από πολιτικά χείλη.

Η σκόπιμη αποσιώπηση της αλήθειας, σχετικά με τις ιστορικές καταβολές του δημόσιου χρέους, συντηρεί μια σειρά από ψευδαισθήσεις που καθηλώνουν τον πολιτικό μας λόγο σε μια τεχνητή και ξεπερασμένη απ’ τα γεγονότα αντιδικία.

Στο πολιτικό σκηνικό, που κυριαρχεί από χρόνια, οι αριθμοί αποκτούν πολιτική διάσταση και ανάλογη ευκαμψία. Η κυβέρνηση προσπαθεί με τεχνάσματα, λογιστικά και άλλα, να μειώσει τις διαστάσεις του χρέους, στην προσπάθειά της να πείσει πως τα μέτρα που πήρε είναι αρκετά για «τη σύγκλιση και ανάκαμψη της οικονομίας», ενώ η αντιπολίτευση υποστηρίζει πως τα κυβερνητικά μέτρα είναι «αντιλαϊκά» και σκληρότερα απ’ αυτά που χρειάζονται.

Μ’ αυτό τον τρόπο η συζήτηση καταλήγει σε στείρες αντιπαραθέσεις γύρω από ρευστές και επίπλαστες έννοιες όπως «η λιτότητα», «τα όρια αντοχής του λαού» και άλλα παρόμοια που με τη σειρά τους αποκλείουν κάθε προσπάθεια για εξέταση και αντιμετώπιση του προβλήματος από ουσιαστική και ρεαλιστική βάση.

Για παράδειγμα ο πολιτικός μας λόγος δεν φαίνεται να ασχολείται με τον παραλογισμό που θέλει την επίπλαστη ευδαιμονία των δανεικών σαν μέτρο συγκρίσεως με βάση το οποίο κάθε άλλη κατάσταση, που υστερεί σε καταναλωτική υπερβολή, χαρακτηρίζεται σαν «λιτότητα».

Επίσης ο καθορισμός των «ορίων αντοχής του λαού» φαίνεται να είναι ανεξάρτητος από συγκρίσεις με τις θυσίες που καλούνται να επωμισθούν άλλοι λαοί –που έχουν μικρότερα απ’ τα δικά μας δημόσια ελλείμματα– τόσο στον τομέα της ανεργίας όσο και σ’ αυτόν της φορολογίας. Γιατί το ποσοστό της ανεργίας στην Ελλάδα –το επίσημο τουλάχιστο– παρ’ όλο που είναι σε άνοδο είναι μικρότερο του μέσου όρου για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενώσεως (Ε.Ε.) και μικρότερο από το μισό αυτού της Ισπανίας.

Απ’ την άλλη μεριά η συνολική φορολογία στην Ελλάδα, σαν ποσοστό του Ακαθαρίστου Εθνικού Προϊόντος (Α.Ε.Π.), είναι απ’ τις χαμηλότερες για την Ε.Ε., χωρίς να λογαριάσει κανείς το μεγάλο συγκριτικά ύψος της ελληνικής παραοικονομίας που κάνει το ποσοστό της πραγματικής φορολογίας ακόμη πιο μικρό. (Το πρόβλημα της ελληνικής φορολογίας δεν βρίσκεται στο ύψος της αλλά στη διάρθρωσή της και αυτό κάνει τη συζήτηση για τα «όρια αντοχής του λαού, ακόμα πιο ακατανόητη).

Απ’ την άλλη μεριά η συζήτηση για σύγκλιση και ανάκαμψη της οικονομίας, με τον τρόπο που γίνεται, δεν μπορεί παρά να έχει αρνητικές επιπτώσεις, αφού δημιουργεί ανεδαφικές προσδοκίες.

Σύγκλιση δεν μπορεί να υπάρξει όσο το συνολικό δημόσιο χρέος αυξάνεται με ρυθμούς που είναι αδύνατο να καλυφθούν απ’ την αύξηση του εθνικού εισοδήματος (Το συνολικό δημόσιο χρέος από 131% του Α.Ε.Π. που ήταν το 1994 υπολογίζεται πως θα γίνει 140% του Α.Ε.Π. το 1995 και 147% του Α.Ε.Π. το 1996). Σύγκλιση δεν μπορεί να υπάρξει επίσης γιατί, όσο το ελληνικό δημόσιο χρέος παραμένει σε τόσο υψηλά επίπεδα ο μέσος ρυθμός αναπτύξεως της ελληνικής οικονομίας είναι και θα παραμείνει χαμηλότερος απ’ το μέσο όρο αναπτύξεως των οικονομιών των χωρών της Ε.Ε.

Η οικονομική ανάκαμψη είναι το ίδιο προβληματική όταν η πληρωμή των τόκων απορροφά το 50% των δημοσίων εσόδων και οι απαιτήσεις της αυξάνονται με ρυθμούς που δεν μπορούν να καλυφθούν από οποιαδήποτε αύξηση του Α.Ε.Π.

Μπροστά σ’ αυτή την κατάσταση εκείνο που πρέπει ίσως να μας απασχολήσει, πριν και περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο, είναι ο τρόπος με τον οποίο συζητάμε τα προβλήματά μας και γενικότερα η ποιότητα του πολιτικού μας λόγου.

Το δημόσιο χρέος είναι το σύμπτωμα μιας πολιτικής πρακτικής και μεθοδολογίας που εξακολουθεί να υπάρχει. Και η ευθύνη γι’ αυτό δεν περιορίζεται στους πολιτικούς αλλά βαρύνει ολόκληρο το λαό της Ελλάδας. Μέσα στον ενθουσιασμό που προκάλεσαν «χαρισματικοί» ηγέτες, με όραμα τη διατήρησή τους στην εξουσία, ξεχάσαμε, στη δεκαετία του ’80, να ρωτήσουμε εαυτούς και αλλήλους για το πώς θα πληρωθούν τα δανεικά. Και ακόμα και σήμερα, μπροστά όταν ασφυκτικά αδιέξοδα, δεν φαίνεται να έχουμε συνειδητοποιήσει το πρόβλημα με την προσδοκία ίσως, πως οι «χαρισματικοί» μας ηγέτες θα επαναφέρουν στην τάξη τους ατακτούντες αριθμούς.

Επειδή όμως οι επιλογές στην πολιτική –όπως και στην καθημερινή ζωή– σχετίζονται με πραγματικά προβλήματα που δεν περιμένουν, η απόσταοη ανάμεσα στις απαιτήσεις του δημοσίου χρέους και στην αποτελεσματικότητα των μέτρων που παίρνονται για την αντιμετώπισή του εξακολουθεί να αυξάνεται.

Και μια ακόμα αλήθεια –που επίσης ακούγεται συχνά– είναι πως αν η φιλότιμη προσπάθεια που γίνεται σήμερα γινόταν το 1987 ή ακόμη και το 1991, θα ήταν με το παραπάνω αρκετή για να αναστρέψει την πορεία του χρέους.

Σήμερα όμως δεν είναι. Κατά συνέπεια χρειάζεται περισσότερο φιλότιμη προσπάθεια και το φιλότιμο πρέπει να βρεθεί το γρηγορότερο. Δεν υπάρχει άλλη διέξοδος και κάθε αναβολή στην αναζήτηση φιλότιμου σήμερα θα απαιτήσει πολύ μεγαλύτερες δόσεις φιλότιμου σε λίγα χρόνια, αν υποθέσουμε βέβαια πως θα υπάρχει ακόμη καιρός.