Ελληνοτουρκικές σχέσεις: Ενοχλητικά διλήμματα και ερωτήματα

(Επιστολή του Ραφαήλ Παπαδόπουλου, ομότιμου καθηγητή Θερμοδυναμικής, που στάλθηκε στην «Καθημερινή» στις 18.1.09)

Η ψυχραιμία και σύνεση που συνιστά η Κυβέρνηση χρειάζονται πρωτίστως για μια κριτική επανεξέταση της πολιτικής που ασκήθηκε για τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών. Σε κάποια βασικά σημεία η πολιτική αυτή προδίδει αντιφάσεις, έλλειψη προσανατολισμού και σωστής ιεραρχήσεως και, πιθανώς λόγω αυτού, παρουσιάζεται ιδιαίτερα επιρρεπής στις «παραινέσεις» των γνωστών ασπόνδων φίλων. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι ο τρόπος αντιμετωπίσεως που έτυχε η αμφισβήτηση απ’ τη γείτονα χώρα του Διεθνούς Δικαίου της Θαλάσσης και τα συγγενή θέματα του casus belli και της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Η Ελλάδα, στα πρώτα χρόνια της ισχύος του Δικαίου της Θαλάσσης, δεν άσκησε τα δικαιώματά της ούτε στο βαθμό που χρειάζονταν για μια μικρή διεύρυνση των χωρικών υδάτων, ώστε να εκλείψει η διαφορά ανάμεσα στα θαλάσσια και εναέρια σύνορα που χρησιμοποιείται σαν πρόσχημα για τις οποιεσδήποτε παραβιάσεις του εναέριου χώρου.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’90 η Τουρκική Εθνοσυνέλευση απεφάσισε πως το Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσσης δεν έχει εφαρμογή στο Αιγαίο και κάθε απόπειρα της Ελλάδας να το εφαρμόσει αποτελεί casus belli. Η ελληνική κυβέρνηση δεν κατήγγειλε την Τουρκία στους Διεθνείς Οργανισμούς, ούτε ζήτησε την πολιτική στήριξη της Ευρωπαϊκής Ενώσεως για την εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου. Εκτός από τις διακηρύξεις πως δεν θα επιτρέψουμε αμφισβήτηση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων, πως η μόνη ελληνοτουρκική διαφορά που αναγνωρίζεται είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας κλπ, η αντίδραση της χώρας επί της ουσίας φάνηκε να περιορίζεται στη στείρα και αντιπαθή άρνησή της να επιτρέψει τη χρηματοδότηση της Τουρκίας απ’ την Ε.Ε.

Η ελληνική κυβέρνηση παρέλειψε επίσης να θέσει θέμα άρσεως του casus belli στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 1995 όταν συμφώνησε όχι μόνο στη χρηματοδότηση της Τουρκίας αλλά και στην τελωνειακή της ένωση με την Ευρώπη.

Το 1996 είχαμε επεισόδιο των Ιμίων και την επίσημη διατύπωση της «θεωρίας των γκρίζων ζωνών».

Λίγο αργότερα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης η Ελλάδα δέχτηκε να μη προβεί σε έρευνες για την αναζήτηση πετρελαίου στο Αιγαίο.

Το 1999, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι, η Ελλάδα συμφώνησε στην ανακήρυξη της Τουρκίας σαν υποψήφιας για την ένταξη χώρας χωρίς, και πάλι, να θέσει θέμα άρσεως του casus belli. Συμφωνήθηκε κάποιο χρονοδιάγραμμα διαπραγματεύσεων για τη διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών αλλά η Ελλάδα και η Τουρκία συμφώνησαν με την Ε.Ε. να παραπέμψουν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εκείνες απ’ τις διαφορές τους που θα έμεναν άλυτες μέχρι το τέλος του 2004.

Τον Ιούνιο του 2004 ο ¨Έλληνας Πρωθυπουργός δήλωσε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πως η Ελλάδα και η Τουρκία απαλλάσσουν εαυτές απ’ την υποχρέωση της προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο διότι υπάρχει η κοινή πεποίθηση πως οι ελληνοτουρκικές διαφορές θα διευθετηθούν με διαπραγματεύσεις.

Το συμπέρασμα είναι πως με την απραξία μας καλλιεργήσαμε την εντύπωση πως δεν είχαμε δυσκολία να ζήσουμε με casus belli και να συμμορφωθούμε με την κεντρική τουρκική θέση πως το Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσσης δεν μπορεί να εφαρμοστεί στο Αιγαίο.

Και μ’ αυτόν τον τρόπο εξυπηρετήσαμε επίσης και τον δεύτερο στόχο του casus belli που ήταν, και είναι, η διαιώνιση του σημερινού status quo που, εκτός απ’ τα’ άλλα, κάνει την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο πολύ λιγότερο ελκυστική για την πλευρά μας. Το τελευταίο αυτό τονίστηκε από τους αρμοδίους λίγα χρόνια πριν, με αφορμή την πρόταση του πρώην Προέδρου της Δημοκρατίας για προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, σε συνδυασμό με το ότι μια τέτοια προσφυγή θα έδινε στους γείτονες την ευκαιρία να διευρύνουν τις διεκδικήσεις των. Παρ’ όλα αυτά το status quo υπήρχε, υπάρχει και δεν πρόκειται να αλλάξει μονομερώς απ’ την Ελλάδα και η κλιμάκωση των τουρκικών διεκδικήσεων, καθώς και η σημερινή κατάσταση θα έπρεπε να μας είχε πείσει πως και οι διαπραγματεύσεις, αλλά και η προσφυγή στη διαιτησία, δεν μπορεί παρά να έχουν ανοικτή ατζέντα και πως η παράταση της εκκρεμότητας είναι ιδιαίτερα δυσμενής για μας.

Κατά συνέπεια η εμπιστοσύνη και προτίμηση της δικής μας πλευράς στις ανοικτές διαπραγματεύσεις, χωρίς χρονοδιαγράμματα προσφυγής στο Δικαστήριο, είναι τουλάχιστον περίεργη. Η ευλαβική προσδοκία του – κατά την ελληνική αντίληψη – εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας είναι σήμερα το ίδιο πειστική όσο και ο, αλήστου μνήμης, ισχυρισμός μας πως οι ελληνοτουρκικές διαφορές αφορούν μόνο στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.

Μια πρόταση θα ήταν, πριν απ’ την αξιολόγηση της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, να ζητήσουμε από την Ε.Ε. την αναζωπύρωση της Συμφωνίας του Ελσίνκι, για διαπραγματεύσεις με προκαθορισμένο χρονοδιάγραμμα προσφυγής στο Δικαστήριο, σε συνδυασμό με την άρση του casus belli.