Σοφιστεία,ιδιοτέλεια καιερμηνεία τουΣυντάγματος

(Άρθροτου ΧαρίδημουΚ. Τσούκα,καθηγητή στο ALBAκαι στο University of Warwick,στην«Καθημερινή»στις 15-16/8/09, που μαςεντυπωσίασεγια τηνποιότητα, την εμβρίθειακαι και τησαφήνειά του)

Hθεσμικήπαρακμή μιαςκοινωνίαςαποτυπώνεταιπρωτίστως στηγλώσσα με τηνοποίαδιεξάγεται ηπολιτική επικοινωνία.Οπως προσφυώςπαρατήρησε οΤζορτζ Οργουελ,όταν παρακμάζειη πολιτική ζωήδιαστρέφεται ηγλώσσα, κι ότανδιαστρέφεται ηγλώσσαδιαφθείρεται ησκέψη. ΣτοΣύνταγμα τηςΕλλάδοςορίζεται οτρόπος εκλογής τουΠροέδρου τηςΔημοκρατίας.Το Σύνταγμα,όπως κάθεκείμενο,υπόκειται σεερμηνεία. Ηερμηνευτική προσέγγισηενός κειμένουόπως τοΣύνταγμα δενείναι απλώς ατομικήυπόθεση, αλλάαπότοκοςιστορικώνεθισμών με τιςοποίες τακόμματα έχουνδιαμορφώσει τηγνωστική-ερμηνευτικήτους ικανότητακαι πολιτικήπρακτική.

ΟΟυμπέρτο Εκοκάνει δύοσυναφείςδιακρίσεις:πρώτον μεταξύτης «πρόθεσηςτου κειμένου»και της«πρόθεσης τουαναγνώστη»· καιδεύτερον,μεταξύ«ερμηνείας» και«χρήσης» ενόςκειμένου. Καιοι δύοδιακρίσεις είναιιδιαίτεραχρήσιμες. Οαναγνώστηςμπορεί να δει ό,τιθέλει σε ένακείμενο,ωστόσο ηερμηνευτική τουελευθεριότηταπεριορίζεταιαπό την «πρόθεσητου κειμένου». Ητελευταία δενείναι άμεσαορατή· πρέπει νααναζητηθεί απότον αναγνώστη,διατυπώνονταςσχετικέςεικασίες. Πώςόμως ελέγχεταιη αληθοφάνεια τωνεικασιών; Με τησύγκρισή τουςμε τονοηματικό σύστηματου κειμένου. Ηεσωτερικήνοηματικήσυνοχή τουκειμένουελέγχει τιςυποκειμενικέςερμηνευτικέςπαρορμήσειςτου αναγνώστη.

Ανπ.χ., όπωςπαρατηρεί ο Εκο,στο ποίημα τουΓουόρντσγουορθ«Περιπλανώμαιμόνος σασύννεφο»,διαβάσω τη λέξη«gay» με τη σημερινήτης σημασία,τότε αυθαιρετώέναντι τουκειμένου, αφούτον 19ο αιώνα ηλέξη «gay» δεν είχεσεξουαλικέςυποδηλώσεις.Αλλο πράγμα η«ερμηνεία» ενόςκειμένου κι άλλοη «χρήση» του.Οταν ερμηνεύωπρέπει νασέβομαι την«πρόθεση τουκειμένου», ενώόταν το χρησιμοποιώμπορώ να τοπροσαρμόζωανεξέλεγκταστις δικές μουχρηστικέςπροθέσεις.

Αςέρθουμε τώραστο Σύνταγμα.Το κορυφαίονομικό κείμενοτηςΔημοκρατίαςμας θέλει τονανώτατο άρχοντατης χώρας«ρυθμιστή τουπολιτεύματος»και γι’ αυτόαπαιτεί, κατ’αρχήν, αυξημένες(δηλαδήδιακομματικές)κοινοβουλευτικέςπλειοψηφίεςγια την εκλογήτου. Αυτή είναιμια αντίληψηπου συναντάταικαι σε άλλασημεία τουΣυντάγματος,όπουεπιδιώκονταιευρύτερεςσυναινέσεις γιακρίσιμα θέματαλειτουργίαςτουπολιτεύματος. Οτανένα κόμμασέβεται τοΣύνταγμα-σέβεταιδηλαδή τηνεσωτερική τουλογική και τιςαρχές που τοδιέπουν-αναζητείυποψήφιους γιατην προεδρίατηςΔημοκρατίαςπρόσωπα ικανά ναδημιουργήσουνδιακομματικήσυναίνεση.Μόνο όταν αυτήείναιανέφικτη, οπότεη αυξημένη κοινοβουλευτικήπλειοψηφίακαθίσταταιαδύνατη, τοΣύνταγμαπρονοείπροσφυγή σεεκλογές,προκειμένου νααρθεί τοσχετικόαδιέξοδο.

Οταντο ΠΑΣΟΚδηλώνειδημοσίως ότισυμφωνεί με τηΝ.Δ. για τηνανανέωση τηςθητείας τουσημερινού Προέδρου,τότε έχειπροφανώς επιτευχθείσυναίνεση,οπότε δενχρειάζεταιπροσφυγή σε εκλογές.Το Σύνταγμαδεν λέειπουθενά ότι οπρόεδρος πρέπεινα εκλεγεί απόμια Βουλή με«νωπή λαϊκήεντολή», αλλά απότην εκάστοτευπάρχουσαΒουλή, εφόσοναυτό είναιεφικτό. Εκλογήαπό νέα Βουλήχρειάζεται μόνοόταν ηυπάρχουσαοδηγείται σεαδιέξοδο. Στο μέτροπου το ΠΑΣΟΚδηλώνει ότιδεν θαανανεώσει τη θητείατου σημερινούΠροέδρου (τονοποίο ωστόσο υποστηρίζει!)παρά μόνο αφούπροηγηθούνεκλογές, εισάγειad hoc κριτήρια γιανα υπηρετήσειιδιοτελείςσκοπούς. Με τοντρόπο αυτό δεν«ερμηνεύει»,αλλά«χρησιμοποιεί»εργαλειακά τοΣύνταγμα.

Φυσικάτίποτα από όλααυτά δενεκπλήσσει, όπωςδεν εκπλήσσουνοι σύγχρονοισοφιστές, οιοποίοι παραβλέπουντη δεσμευτική«πρόθεση τουκειμένου»,υιοθετώνταςερμηνευτικάστρατηγήματαγια ναστηρίξουν τηνανεξέλεγκτη«πρόθεση τουαναγνώστη». Ηδυνατότηταπροκήρυξηςεκλογών δενείναι, κατά τοΣύνταγμα,«αντίβαρο» στηνπαντοκρατορίατουπρωθυπουργού,όπως λέγεται,στο μέτρο που δενανήκει στηνπρόθεση τουσυνταγματικούκειμένου κάτιτέτοιο. Οτιμπορεί ηπροσφυγή στιςεκλογές να ιδωθείως «αντίβαρο»,δεν τηνκαθιστάερμηνευτικάπιο έγκυρη απ’ ό,τιη θεώρηση τουπανεπιστημιακούασύλου απόακροαριστερέςομάδες ως«αντίβαρο» στηνκρατικήεξουσία. Καιστις δύοπεριπτώσειςέχουμε εργαλειακήχρήση τουνόμου, όχι όμωςερμηνεία του.

Δενθα περίμενα απότους κ. Ρόβλιακαι Παπουτσή νακατανοήσουν τοπαραπάνωεπιχείρημα, όπωςδεν περιμένω απότους«γαλάζιους» και«πράσινους»πολιτικάντηδεςνα επιδείξουνσεβασμό στουςθεσμούς. Οιάνθρωποι είναιαπλώς τεχνικοίτης εξουσίας:το μόνο που τουςενδιαφέρειείναι ναεπικρατήσουνστον άνευαρχών αγώναγια ισχύ. Οιιστορικοίεθισμοί τουςείναι τέτοιοιπου δεναισθάνονταιότι πρέπει ναυπάγουν τησυμπεριφοράτους σεκοινούςκανόνες, ούτεδεσμεύονται απόυπερκείμενεςαρχές.Προσαρμόζουντα πάντα στα κομματικάμέτρα τους·ενεργούν ως«ιδιώτες»,αρνούμενοι νασυνεννοηθούνακόμη και γιατα στοιχειώδη.Το Σύνταγμα γι’αυτούς έχειτην ίδια αξίαπου έχουν οιπροεκλογικέςυποσχέσειςτους.