Η ελεύθερηαγοράηλεκτρικήςενέργειας, το¹αράδειγμα τηςΚαλιφόρνιας,¹ροο¹τικές στηνΕλλάδα
(Άρθροτου ΓιάννηΒογιατζάκη
Α¹ότον ¹ερασμένοΑύγουστοεμφανίστηκανστον τύ¹ο άρθρα,¹εριγράφονταςτην εκρηκτικήκατάσταση στηντροφοδότηση μεηλεκτρικήενέργεια της¹ολιτείας τηςΚαλιφόρνιας.Οι τιμές έχουν¹ετάξει στα ύψη,αυτό όμως δενεμ¹όδισε, στην¹ερίοδο τωνμεγάλων αιχμώνζήτησης τουΑυγούστου, ναγίνουνα¹ροειδο¹οίητεςδιακο¹ές. Το¹ρόβλημα όμωςδεν¹εριορίζεταιστην Καλιφόρνια.Την ίδια¹ερίοδο ηεταιρείαδιανομήςηλεκτρισμούστη Νέα Υόρκηανακοίνωσεστους ¹ελάτεςτης αύξηση 50%.Στις 7Δεκεμβρίου ηΚαλιφόρνιαμόλις α¹έφυγετο γενικό μ¹λακάουτ, λόγωμεγάληςζήτησηςεξαιτίας τουκρύου και τηςέλλειψηςε¹αρκώνδιαθέσιμων μονάδων¹αραγωγής.Εκτιμάται ότικαι η Νέα Υόρκηθα βρεθεί στηνίδιακατάσταση,έλλειψης¹αραγωγής, μέσασ' ένα χρόνο. Ηκρίση άγγιξεκαι τιςγειτονικές ¹ροςτην Καλιφόρνια¹ολιτείες,Όρεγκον,Ουάσιγκτον,Ίνταχο, ¹ου τονχειμώναέ¹αιρναν ρεύμαα¹' αυτήν, τονκαιρό ¹ου είχε¹ερίσσεια.
Στις18 Δεκεμβρίουέναεκατομμύριοκάτοικοι στην ¹όλητου ΣανΦρανσίσκοέμειναν χωρίςρεύμα. Α¹ό τότεσυνεχίζονταικυκλικέςδιακο¹ές στιςώρες αιχμής.Παράλληλα ήρθεστην ε¹ιφάνειατο οικονομικόαδιέξοδο τωνδύο ¹ιο μεγάλωνεταιρειώνδιανομής. Οιδύο εταιρείεςέχουνσυσσωρεύσει 11δισ. δολάριαχρέη καια¹ειλούνται μεχρεοκο¹ία.
Πώςόμως είναιδυνατόν νασυμβαίνουν όλααυτά τα ¹αράδοξακαι αντιφατικάγεγονότα, στην¹ιο ¹λούσια ¹ολιτείατης ¹ιο ¹λούσιαςχώρας τουκόσμου,διερωτώνται σ'όλα τα άρθρα ¹ουδιεκτραγωδούντην κατάστασητις τελευταίεςημέρες.
Τισυμβαίνει στηνΚαλιφόρνια
Το1996 ψηφίστηκε μεομοφωνία ηαλλαγή τουισχύοντοςκαθεστώτος¹αροχήςηλεκτρικήςενέργειας.Μέχρι τότε οιυ¹άρχουσεςηλεκτρικέςεταιρείεςδρούσαν μονο¹ωλιακάσε το¹ικό ε¹ί¹εδο,κάτω α¹ό τηρυθμιστική ¹αρέμβασητης ¹ολιτείαςκαι ήτανκαθετο¹οιημένες,δηλαδήδιέθετανμονάδες¹αραγωγήςρεύματος, δίκτυαμεταφοράς καιτροφοδοτούσαντουςκαταναλωτέςμέσω τωνδικτύων τουςδιανομής. Μετον νέο νόμου¹οχρεώθηκαννα ¹ουλήσουντις μονάδες¹αραγωγής σεανεξάρτητουςιδιώτες¹αραγωγούς, ενώα¹οξενώθηκανα¹ό τη διαχείρισητου συστήματοςμεταφοράς.Έτσι διατήρησανμόνο τα δίκτυαδιανομής καιτηντροφοδότησητων καταναλωτών.Σύμφωνα με τοκαινούργιοσύστημα, οιεταιρείεςδιανομής¹ρομηθεύονταια¹ό τουςανεξάρτητους¹αραγωγούς τηνενέργεια, σ' έναχρηματιστήριοενέργειας ό¹ουκάθε ώραυ¹οβάλλονται¹ροσφορές α¹ό τους¹αραγωγούς.Σκο¹ός τουσυστήματοςείναι ναλειτουργήσει οανταγωνισμόςγια τηνε¹ίτευξηχαμηλότερωντιμών.
Γιανααντιληφθούμε¹ώςεξελίχθηκαν τα¹ράγματα μέσαστο νέο¹εριβάλλον¹ρέ¹ει νααναφερθεί ότιη Καλιφόρνιαείναι μιαέντοναανα¹τυσσόμενη¹εριοχή και η ζήτησηηλεκτρικήςενέργειαςαυξήθηκε κατά 25%την τελευταίαδεκαετία, ενώ η¹αραγωγήαυξήθηκε μόνο 6%, δηλαδήδενκατασκευάστηκανουσιαστικάνέες μονάδες¹αραγωγής.Εξάλλου, οιανε¹άρκειεςτου δικτύουμεταφοράς καιτωνδιασυνδέσεωνμεταξύ¹ολιτειών δενε¹ιτρέ¹ουνμεταφοράενέργειας α¹όάλλες ¹εριοχές.Έτσι σήμερα τοδίκτυολειτουργείχωρίςεφεδρείες καιστις ώρες τηςμεγάληςζήτησης μ¹ορείεύκολα να δημιουργηθείκατάστασηέλλειψης. Σ'αυτές τις συνθήκεςοι ανεξάρτητοι¹αραγωγοί, στοχρηματιστήριο ενέργειας,αυξάνουν κατάτο δοκούν τιςτιμές μέχρικαι δέκα φορές,α¹οκομίζονταςτεράστιακέρδη.
Αντίθετα,οι εταιρείεςδιανομής, μημ¹ορώντας να μετακυλίσουντις αυξήσειςστουςκαταναλωτές,λόγω ¹λαφόνστις τιμές ¹ουείχε ε¹ιβάλει ονέος νόμος, χρεοκό¹ησαν.Στην ¹όλη τουΣαν Ντιέγκο, ¹ουτο ¹λαφόνκαταργήθηκε,οι τιμέςτρι¹λασιάστηκαν.Το ΛοςΆντζελες, ημεγαλύτερη¹όλη τηςΚαλιφόρνιας με¹ληθυσμό 15εκατομμύρια,δεν έχει¹ρόβλημα, αφούείναι η μόνη ¹ουδεν ¹ροχώρησε στηνα¹ελευθέρωση. Η¹αλιά συνταγήότι ο ανταγωνισμόςρίχνει τιςτιμές δενφαίνεται ναλειτουργεί σ'αυτή την¹ερί¹τωση, τοαντίθετοσυνέβη και δενείναι ¹ερίεργοότι ¹ληθαίνουνοι φωνές ¹ουζητούν την ε¹αναφοράτου ¹αλιούκαθεστώτος.
Α¹αραίτητοςο μακροχρόνιος¹ρογραμματισμός
Ακούγονται¹ολλές ερμηνείεςα¹ό τους ¹ιστούςτηςα¹ελευθέρωσηςτων αγορών. Δενέγινε ¹λήρηςα¹ελευθέρωση,οι οικολογικοί¹εριορισμοίεμ¹οδίζουν ναγίνουν νέεςμονάδες. Στην Ευρώ¹ηεξορκίζουν τοκακόδιαβεβαιώνονταςότι τα δικά μαςσυστήματαέχουνασφαλιστικέςδικλίδες, ότι ημετάβασηγίνεται¹ροοδευτικάκαι ότι έχουμε¹ερίσσεια¹αραγωγής. Τααίτια όμωςείναι βαθύτεραδομικά και το¹αράδειγμα τηςΚαλιφόρνιαςδεν είναι και δενθα ¹αραμείνειμοναδικό.Είναι γνωστόότι, για να λειτουργήσειοανταγωνισμός,¹ρέ¹ει να υ¹άρχειε¹άρκεια αγαθών,η ¹ροσφορά νακαλύ¹τει τηζήτηση και ναυ¹άρχει ¹άνταένα α¹όθεμαστην αγορά α¹ότοσυγκεκριμένο αγαθό.Όμως ηηλεκτρικήενέργεια έχειαυτό το μειονέκτημα,δενα¹οθηκεύεταικαι η ¹ροσφορά¹ρέ¹ει να αντα¹οκρίνεταιστη ζήτηση σεκλάσμαδευτερολέ¹του.
Ακόμα,οι μονάδες¹αραγωγήςα¹αιτούνμεγάλο χρόνο υλο¹οίησης,ενώ ο χρόνοςα¹όσβεσης γιατις μονάδες φυσικούαερίου, στιςο¹οίες καικύριαστηρίχτηκε ηα¹ελευθέρωση,είναιδεκα¹έντεχρόνια, ενώ γιατις υ¹όλοι¹εςθερμικέςείκοσι ¹έντεκαι για τιςυδροηλεκτρικέςακόμαμεγαλύτερος.Γίνεται φανερό¹όσο διστακτικόείναι τοιδιωτικόκεφάλαιο γιακατασκευή νέωνμεγάλωνμονάδων. Το¹αράδειγμα τηςΣουηδίας καιγενικότερα τηςΣκανδιναβίαςείναι χαρακτηριστικό.Η Σκανδιναβία,όταν ¹έρασεστην α¹ελευθερωμένηαγορά, διέθετε¹ερίσσειαενέργειαςκάνονταςεξαγωγές. Σήμεραείναιελλειμματικήκαι κάνειεισαγωγές.
Είναιφανερό ότιμακρό¹νοα έργα,ό¹ως αυτά της¹αραγωγής καιμεταφοράςηλεκτρικήςενέργειας,α¹αιτούνμακροχρόνιοενεργειακό¹ρογραμματισμόκαι έναν φορέα¹ου να έχει τις¹ροϋ¹οθέσεις ναυλο¹οιήσει ταέργα ¹ου θα α¹οφασιστούν.Είναι μια¹ραγματικότητα¹ου δεν μ¹ορεί ναγίνεικατανοητή α¹'όσουςεμφορούνταια¹ό τη δογματικήαντίληψη ότιόλα μ¹ορούν ναρυθμίζονται α¹ότις δυνάμειςτης αγοράς.
Τισυμβαίνει στηνΕλλάδα
ΣτηνΕλλάδα αυτόντο μήνατίθεται σεεφαρμογή ο νόμος¹ου ¹ροβλέ¹ει τημερικήα¹ελευθέρωσητης αγοράς.Πολύ συνο¹τικάαναφέρουμε ότιτο σύστημα ¹ουε¹ιλέχθηκε¹ροβλέ¹ειαδειοδότησηγια κατασκευήνέας μονάδας,εφόσον η ΔΕΗ ήέναςανεξάρτητος¹αραγωγός ζητήσειτέτοια άδεια,ενώ ηαγορα¹ωλησίατης ηλεκτρικήςενέργειας θαγίνεται μεολιγόωρες¹ροσφορές σ' έναχρηματιστήριοενέργειας. Οενεργειακός ¹ρογραμματισμόςείναιουσιαστικάασύμβατος με τοσύστημα αυτόκαι ¹ροστέθηκεεκ των υστέρωνστον νόμο, μετάα¹ό ¹ιέσεις. Οικατά καιρούςδηλώσεις τουυ¹ουργού Ανά¹τυξηςαλλά και οιτελευταίεςενέργειες τηςΡυθμιστικήςΑρχήςΕνέργειαςδείχνουν ότιδεν υ¹άρχει ¹ρόθεσηεφαρμογής του.
ΗΔΕΗ, σύμφωνα μετην υ¹οχρέωση¹ου της ε¹έβαλλεο ¹αλαιός νόμος,να καλύ¹τει γιαόλη τηνελληνικήε¹ικράτεια τιςανάγκες σεηλεκτρικήενέργεια,συνέτασσε καιυλο¹οιούσεδεκαετές ¹ρόγραμμακατασκευήςνέων μονάδων¹αραγωγής. Α¹ό το1997 έχειεγκαταλείψειαυτόν τον¹ρογραμματισμόκαι δεν¹ροβλέ¹εται ηκατασκευήάλλων μονάδων.Η κυβέρνηση σήμεραέχει τάξει στηΔΕΗ άλλοστρατηγικόστόχο, τηνεισαγωγή τηςστοΧρηματιστήριο.
Μεμετριο¹αθείςυ¹ολογισμούςτης αύξησηςτης ζήτησης¹ροκύ¹τει ότι, τοκαλοκαίρι του 2004,όταν θα γίνονταιοι Ολυμ¹ιακοίΑγώνες στηνΑθήνα, ηεγκαταστημένηισχύς ¹αραγωγήςθα έχει σχεδόνεξισωθεί με τηζήτηση. Όμωςένα μεγάλομέρος τηςισχύος¹ροέρχεται α¹όυδροηλεκτρικούςσταθμούς, ¹ου ηα¹όδοσή τουςεξαρτάται α¹ότην υδραυλικότητατης χρονιάς,ενώ είναιστατιστικά α¹ίθανοόλες οιμονάδες ναείναιδιαθέσιμες.Σύμφωνα δε μετις¹ληροφορίες ¹ουδημοσιεύονται,ούτε ιδιώτεςδείχνουνενδιαφέρον καιούτε είναι σεθέση να κατασκευάσουνμονάδες σετόσο σύντομοδιάστημα.
Μετα ¹αρα¹άνωδεδομένα, δενθέλει ¹ολλήφαντασία γιανα ¹ροβλέψουμεότι δεν είναικαθόλουα¹ίθανο να βρεθούμεα¹ό το 2002 και μετάσε ανάλογηκατάσταση μ'αυτή ¹ου αντιμετω¹ίζεισήμερα ηΚαλιφόρνια.