Η ελεύθερηαγοράηλεκτρικήςενέργειας, τοπαράδειγμα τηςΚαλιφόρνιας,προοπτικές στηνΕλλάδα
(Άρθροτου ΓιάννηΒογιατζάκη
Απότον περασμένοΑύγουστοεμφανίστηκανστον τύπο άρθρα,περιγράφονταςτην εκρηκτικήκατάσταση στηντροφοδότηση μεηλεκτρικήενέργεια τηςπολιτείας τηςΚαλιφόρνιας.Οι τιμές έχουνπετάξει στα ύψη,αυτό όμως δενεμπόδισε, στηνπερίοδο τωνμεγάλων αιχμώνζήτησης τουΑυγούστου, ναγίνουναπροειδοποίητεςδιακοπές. Τοπρόβλημα όμωςδενπεριορίζεταιστην Καλιφόρνια.Την ίδιαπερίοδο ηεταιρείαδιανομήςηλεκτρισμούστη Νέα Υόρκηανακοίνωσεστους πελάτεςτης αύξηση 50%.Στις 7Δεκεμβρίου ηΚαλιφόρνιαμόλις απέφυγετο γενικό μπλακάουτ, λόγωμεγάληςζήτησηςεξαιτίας τουκρύου και τηςέλλειψηςεπαρκώνδιαθέσιμων μονάδωνπαραγωγής.Εκτιμάται ότικαι η Νέα Υόρκηθα βρεθεί στηνίδιακατάσταση,έλλειψηςπαραγωγής, μέσασ' ένα χρόνο. Ηκρίση άγγιξεκαι τιςγειτονικές προςτην Καλιφόρνιαπολιτείες,Όρεγκον,Ουάσιγκτον,Ίνταχο, που τονχειμώναέπαιρναν ρεύμααπ' αυτήν, τονκαιρό που είχεπερίσσεια.
Στις18 Δεκεμβρίουέναεκατομμύριοκάτοικοι στην πόλητου ΣανΦρανσίσκοέμειναν χωρίςρεύμα. Από τότεσυνεχίζονταικυκλικέςδιακοπές στιςώρες αιχμής.Παράλληλα ήρθεστην επιφάνειατο οικονομικόαδιέξοδο τωνδύο πιο μεγάλωνεταιρειώνδιανομής. Οιδύο εταιρείεςέχουνσυσσωρεύσει 11δισ. δολάριαχρέη καιαπειλούνται μεχρεοκοπία.
Πώςόμως είναιδυνατόν νασυμβαίνουν όλααυτά τα παράδοξακαι αντιφατικάγεγονότα, στηνπιο πλούσια πολιτείατης πιο πλούσιαςχώρας τουκόσμου,διερωτώνται σ'όλα τα άρθρα πουδιεκτραγωδούντην κατάστασητις τελευταίεςημέρες.
Τισυμβαίνει στηνΚαλιφόρνια
Το1996 ψηφίστηκε μεομοφωνία ηαλλαγή τουισχύοντοςκαθεστώτοςπαροχήςηλεκτρικήςενέργειας.Μέχρι τότε οιυπάρχουσεςηλεκτρικέςεταιρείεςδρούσαν μονοπωλιακάσε τοπικό επίπεδο,κάτω από τηρυθμιστική παρέμβασητης πολιτείαςκαι ήτανκαθετοποιημένες,δηλαδήδιέθετανμονάδεςπαραγωγήςρεύματος, δίκτυαμεταφοράς καιτροφοδοτούσαντουςκαταναλωτέςμέσω τωνδικτύων τουςδιανομής. Μετον νέο νόμουποχρεώθηκαννα πουλήσουντις μονάδεςπαραγωγής σεανεξάρτητουςιδιώτεςπαραγωγούς, ενώαποξενώθηκαναπό τη διαχείρισητου συστήματοςμεταφοράς.Έτσι διατήρησανμόνο τα δίκτυαδιανομής καιτηντροφοδότησητων καταναλωτών.Σύμφωνα με τοκαινούργιοσύστημα, οιεταιρείεςδιανομήςπρομηθεύονταιαπό τουςανεξάρτητουςπαραγωγούς τηνενέργεια, σ' έναχρηματιστήριοενέργειας όπουκάθε ώραυποβάλλονταιπροσφορές από τουςπαραγωγούς.Σκοπός τουσυστήματοςείναι ναλειτουργήσει οανταγωνισμόςγια τηνεπίτευξηχαμηλότερωντιμών.
Γιανααντιληφθούμεπώςεξελίχθηκαν ταπράγματα μέσαστο νέοπεριβάλλονπρέπει νααναφερθεί ότιη Καλιφόρνιαείναι μιαέντονααναπτυσσόμενηπεριοχή και η ζήτησηηλεκτρικήςενέργειαςαυξήθηκε κατά 25%την τελευταίαδεκαετία, ενώ ηπαραγωγήαυξήθηκε μόνο 6%, δηλαδήδενκατασκευάστηκανουσιαστικάνέες μονάδεςπαραγωγής.Εξάλλου, οιανεπάρκειεςτου δικτύουμεταφοράς καιτωνδιασυνδέσεωνμεταξύπολιτειών δενεπιτρέπουνμεταφοράενέργειας απόάλλες περιοχές.Έτσι σήμερα τοδίκτυολειτουργείχωρίςεφεδρείες καιστις ώρες τηςμεγάληςζήτησης μπορείεύκολα να δημιουργηθείκατάστασηέλλειψης. Σ'αυτές τις συνθήκεςοι ανεξάρτητοιπαραγωγοί, στοχρηματιστήριο ενέργειας,αυξάνουν κατάτο δοκούν τιςτιμές μέχρικαι δέκα φορές,αποκομίζονταςτεράστιακέρδη.
Αντίθετα,οι εταιρείεςδιανομής, μημπορώντας να μετακυλίσουντις αυξήσειςστουςκαταναλωτές,λόγω πλαφόνστις τιμές πουείχε επιβάλει ονέος νόμος, χρεοκόπησαν.Στην πόλη τουΣαν Ντιέγκο, πουτο πλαφόνκαταργήθηκε,οι τιμέςτριπλασιάστηκαν.Το ΛοςΆντζελες, ημεγαλύτερηπόλη τηςΚαλιφόρνιας μεπληθυσμό 15εκατομμύρια,δεν έχειπρόβλημα, αφούείναι η μόνη πουδεν προχώρησε στηναπελευθέρωση. Ηπαλιά συνταγήότι ο ανταγωνισμόςρίχνει τιςτιμές δενφαίνεται ναλειτουργεί σ'αυτή τηνπερίπτωση, τοαντίθετοσυνέβη και δενείναι περίεργοότι πληθαίνουνοι φωνές πουζητούν την επαναφοράτου παλιούκαθεστώτος.
Απαραίτητοςο μακροχρόνιοςπρογραμματισμός
Ακούγονταιπολλές ερμηνείεςαπό τους πιστούςτηςαπελευθέρωσηςτων αγορών. Δενέγινε πλήρηςαπελευθέρωση,οι οικολογικοίπεριορισμοίεμποδίζουν ναγίνουν νέεςμονάδες. Στην Ευρώπηεξορκίζουν τοκακόδιαβεβαιώνονταςότι τα δικά μαςσυστήματαέχουνασφαλιστικέςδικλίδες, ότι ημετάβασηγίνεταιπροοδευτικάκαι ότι έχουμεπερίσσειαπαραγωγής. Τααίτια όμωςείναι βαθύτεραδομικά και τοπαράδειγμα τηςΚαλιφόρνιαςδεν είναι και δενθα παραμείνειμοναδικό.Είναι γνωστόότι, για να λειτουργήσειοανταγωνισμός,πρέπει να υπάρχειεπάρκεια αγαθών,η προσφορά νακαλύπτει τηζήτηση και ναυπάρχει πάνταένα απόθεμαστην αγορά απότοσυγκεκριμένο αγαθό.Όμως ηηλεκτρικήενέργεια έχειαυτό το μειονέκτημα,δεναποθηκεύεταικαι η προσφοράπρέπει να ανταποκρίνεταιστη ζήτηση σεκλάσμαδευτερολέπτου.
Ακόμα,οι μονάδεςπαραγωγήςαπαιτούνμεγάλο χρόνο υλοποίησης,ενώ ο χρόνοςαπόσβεσης γιατις μονάδες φυσικούαερίου, στιςοποίες καικύριαστηρίχτηκε ηαπελευθέρωση,είναιδεκαπέντεχρόνια, ενώ γιατις υπόλοιπεςθερμικέςείκοσι πέντεκαι για τιςυδροηλεκτρικέςακόμαμεγαλύτερος.Γίνεται φανερόπόσο διστακτικόείναι τοιδιωτικόκεφάλαιο γιακατασκευή νέωνμεγάλωνμονάδων. Τοπαράδειγμα τηςΣουηδίας καιγενικότερα τηςΣκανδιναβίαςείναι χαρακτηριστικό.Η Σκανδιναβία,όταν πέρασεστην απελευθερωμένηαγορά, διέθετεπερίσσειαενέργειαςκάνονταςεξαγωγές. Σήμεραείναιελλειμματικήκαι κάνειεισαγωγές.
Είναιφανερό ότιμακρόπνοα έργα,όπως αυτά τηςπαραγωγής καιμεταφοράςηλεκτρικήςενέργειας,απαιτούνμακροχρόνιοενεργειακόπρογραμματισμόκαι έναν φορέαπου να έχει τιςπροϋποθέσεις ναυλοποιήσει ταέργα που θα αποφασιστούν.Είναι μιαπραγματικότηταπου δεν μπορεί ναγίνεικατανοητή απ'όσουςεμφορούνταιαπό τη δογματικήαντίληψη ότιόλα μπορούν ναρυθμίζονται απότις δυνάμειςτης αγοράς.
Τισυμβαίνει στηνΕλλάδα
ΣτηνΕλλάδα αυτόντο μήνατίθεται σεεφαρμογή ο νόμοςπου προβλέπει τημερικήαπελευθέρωσητης αγοράς.Πολύ συνοπτικάαναφέρουμε ότιτο σύστημα πουεπιλέχθηκεπροβλέπειαδειοδότησηγια κατασκευήνέας μονάδας,εφόσον η ΔΕΗ ήέναςανεξάρτητοςπαραγωγός ζητήσειτέτοια άδεια,ενώ ηαγοραπωλησίατης ηλεκτρικήςενέργειας θαγίνεται μεολιγόωρεςπροσφορές σ' έναχρηματιστήριοενέργειας. Οενεργειακός προγραμματισμόςείναιουσιαστικάασύμβατος με τοσύστημα αυτόκαι προστέθηκεεκ των υστέρωνστον νόμο, μετάαπό πιέσεις. Οικατά καιρούςδηλώσεις τουυπουργού Ανάπτυξηςαλλά και οιτελευταίεςενέργειες τηςΡυθμιστικήςΑρχήςΕνέργειαςδείχνουν ότιδεν υπάρχει πρόθεσηεφαρμογής του.
ΗΔΕΗ, σύμφωνα μετην υποχρέωσηπου της επέβαλλεο παλαιός νόμος,να καλύπτει γιαόλη τηνελληνικήεπικράτεια τιςανάγκες σεηλεκτρικήενέργεια,συνέτασσε καιυλοποιούσεδεκαετές πρόγραμμακατασκευήςνέων μονάδωνπαραγωγής. Από το1997 έχειεγκαταλείψειαυτόν τονπρογραμματισμόκαι δενπροβλέπεται ηκατασκευήάλλων μονάδων.Η κυβέρνηση σήμεραέχει τάξει στηΔΕΗ άλλοστρατηγικόστόχο, τηνεισαγωγή τηςστοΧρηματιστήριο.
Μεμετριοπαθείςυπολογισμούςτης αύξησηςτης ζήτησηςπροκύπτει ότι, τοκαλοκαίρι του 2004,όταν θα γίνονταιοι ΟλυμπιακοίΑγώνες στηνΑθήνα, ηεγκαταστημένηισχύς παραγωγήςθα έχει σχεδόνεξισωθεί με τηζήτηση. Όμωςένα μεγάλομέρος τηςισχύοςπροέρχεται απόυδροηλεκτρικούςσταθμούς, που ηαπόδοσή τουςεξαρτάται απότην υδραυλικότητατης χρονιάς,ενώ είναιστατιστικά απίθανοόλες οιμονάδες ναείναιδιαθέσιμες.Σύμφωνα δε μετιςπληροφορίες πουδημοσιεύονται,ούτε ιδιώτεςδείχνουνενδιαφέρον καιούτε είναι σεθέση να κατασκευάσουνμονάδες σετόσο σύντομοδιάστημα.
Μετα παραπάνωδεδομένα, δενθέλει πολλήφαντασία γιανα προβλέψουμεότι δεν είναικαθόλουαπίθανο να βρεθούμεαπό το 2002 και μετάσε ανάλογηκατάσταση μ'αυτή που αντιμετωπίζεισήμερα ηΚαλιφόρνια.