Ηδιαφάνεια σταδημόσια έργακαι προμήθειες

(Άρθρο του ΡαφαήλΜεν. Μαϊόπουλου, πουδημοσιεύτηκεστην«Καθημερινή»στις 18.2.03)

1. Οτομέας τωνμεγάλων έργωνκαι προμηθειώντων δημόσιωνυπηρεσιών καιεπιχειρήσεωναποτελεί το «κατ'εξοχήν» πεδίοδραστηριοποίησηςτηςδιαπλεκόμενης διαφθοράς.

Ηανάγκηεξυγίανσης τουαναγνωρίζεταιπλέον ευρέωςκαι διάφοραμέτρα,ελεγκτικού κυρίωςχαρακτήρα,προτείνονταισυχνά για τονσκοπό αυτό.

Στοπαρόν σημείωμαεπισημαίνεταιότι στον τομέατων δημόσιωνέργων και προμηθειών:

α)Οι τελικέςαποφάσειςανάθεσης ήδιαχείρισηςαποτελούν τηνκατάληξη μιαςσειράς«ενδιάμεσων»αποφάσεων γιαμεγάλο πλήθοςζητημάτων(τεχνικών,οικονομικών,νομικών), πουπροηγούνται τωντελικών αποφάσεων,και ουσιαστικάτιςκαθορίζουν,και που παίρνονταιαπό υπηρεσιακάστελέχη.

β)Τον κυρίαρχορόλο στιςαναθέσεις καιτη διαχείρισηπαίζουν οιδιοικήσεις τωνυπουργείων καιτων δημόσιωνεπιχειρήσεων,αφού αυτέςελέγχουν τονυπηρεσιακόμηχανισμό, οιεισηγήσεις καιοι «ενδιάμεσες»αποφάσεις τουοποίου οδηγούνστο τελικόαποτέλεσμα.

γ)Οποιαδήποτεπροσπάθειαεξυγίανσης τουδημόσιου τομέαδεν μπορεί ναέχει ουσιαστικόαποτέλεσμα, αν ηπολιτικήεξουσία δενπάρει γενικότεραθεσμικά μέτραπροστασίας της κοινωνίαςαπό τηδιαπλεκόμενηδιαφθορά, στοπλαίσιο τηςοποίαςαναπτύσσεταικαι η διαφθοράστα δημόσιαέργα/προμήθειες.

2.Ένα βασικόχαρακτηριστικότου τομέα τωνμεγάλων έργων/προμηθειών είναι ότιοι τελικέςαποφάσειςανάθεσης ήδιαχείρισηςαποτελούν τηνκατάληξη όχιμόνο εισηγήσεωναλλά και μιαςσειράς «ενδιάμεσων»αποφάσεων, γιαμεγάλο πλήθοςζητημάτων(τεχνικών,οικονομικών,νομικών), που προηγούνταιτων τελικώναποφάσεων καιουσιαστικά τιςκαθορίζουν,και πουπαίρνονται απόυπηρεσιακάστελέχη.

Τέτοιαζητήματα είναιενδεικτικά:

l Κατάτηνπροετοιμασία των«τευχών προκήρυξης»ενόςδιαγωνισμού, οπροσδιορισμόςτου αντικειμένουτουέργου/προμήθειας(των «τεχνικώνπροδιαγραφών»),των προσόντωνπου πρέπει ναδιαθέτουν οιενδιαφερόμενεςεταιρείες γιανα γίνουνδεκτές στονδιαγωνισμό,των κριτηρίωνεπιλογής των«τεχνικάαποδεκτών»προσφορών (ή τηςμεθόδουβαθμολόγησηςτων τεχνικώνπροσφορών), τηςμεθοδολογίαςοικονομικήςαξιολόγησης, τηςεξέλιξης τωντιμών τωναπαραίτητωνγια τηναξιολόγηση αυτήσυντελεστών(τιμώνκαυσίμων,ηλεκτρικής ενέργειας,πληθωρισμούκόστουςχρήματος,συναλλάγματος...).

l Κατάτην αξιολόγησητων προσφορών, ο έλεγχοςαν οι προσφορέςείναι «τεχνικάαποδεκτές», αν ημη συμμόρφωσημιας προσφοράςμε κάποιο όροτουδιαγωνισμούαποτελεί ή όχιλόγο αποκλεισμούτης από τονδιαγωνισμό, ανη απάντησηενόςδιαγωνιζόμενουστο αίτημα τηςυπηρεσίας γιασυμπλήρωση ήδιευκρίνισηστοιχείων τηςπροσφοράς του,αποτελείπράγματι συμπλήρωσηή διευκρίνιση,οπότε η προσφοράγίνεται αποδεκτή,ή «αντιπροσφορά»,οπότε απορρίπτεται...

l Κατά τηδιαχείριση τωνέργων/προμηθειών,ο βαθμός στονοποίοδικαιολογούνταιτροποποιήσεις τηςαρχικής μελέτης/τεχνικώνπροδιαγραφώνκαι τωνχρονοδιαγραμμάτωνκατασκευής/παράδοσης,η βεβαίωση τηςποιότητας τωνκατασκευών/εξοπλισμού,η επιλογή μεταξύφιλικούδιακανονισμούκαι δικαστικήςεπίλυσης τωνδιαφωνιώνΥπηρεσίας καιΑναδόχου, η επιλογή,προκειμένουγια πρόσθετεςεργασίες ενόςέργου, μεταξύαπευθείαςανάθεσης στονανάδοχο καιδιαγωνισμού ήδιαπραγματεύσεωνμε συμμετοχήκαι άλλωνενδιαφερομένων...

Οι«ενδιάμεσες» αυτέςαποφάσεις για ζητήματαόπως τα πιο πάνω,που σωρευτικάεπηρεάζουν ήκρίνουν το τελικόαποτέλεσμα,λαμβάνονταιύστερα απόαξιολογικέςκρίσειςυπηρεσιακώνστελεχών, καιδεν προκύπτουναυτομάτως απόμαθηματικέςεξισώσεις ήαλγόριθμους.

Κατά τηδιαμόρφωση τωναξιολογικών τουςκρίσεων, ταυπηρεσιακάστελέχη έχουντη δυνατότητανα «κινηθούν»νόμιμα, σε μιαζώνη αποδεκτώναποφάσεωνσημαντικού εύρους,αφού τακείμενα επί τωνοποίωνκαλούνται νααποφασίσουν(προκηρύξειςδιαγωνισμών,προσφορέςδιαγωνιζόμενοικ.λπ.), όπως καιαυτά που θα πρέπεινα εφαρμόσουν(νόμοι,κανονισμοί κ.λπ.)είναι, συνήθως,επιδεκτικά διάφορωνερμηνειών(είναι πρακτικάαδύνατο τακείμενα αυτάνα έχουντέτοιατελειότηταδιατύπωσης,ώστε να μηνυπάρχουν,μικρότερα ή μεγαλύτερα,περιθώρια ερμηνείαςτους, χωρίς, βεβαίως,να αποκλείεταικαι η, γιαπροφανείς λόγους,σκόπιμηασάφεια τωνδιατυπώσεων τους).

Ακόμα,αξιολογικάκρίσειςαρμόδιων ανώτερωνοργάνωναπαιτεί ηεπίλυση τυχόνδιαφωνιώνστελεχών, πάνωσταπροαναφερθένταζητήματα, ηεμφάνιση τωνοποίων δεναποτελείασύνηθεςφαινόμενο.

3.Οι διαπιστώσειςαυτέςαναδεικνύουντον αποφασιστικόρόλο τωνδιοικήσεων τωνυπουργείων καιτων δημόσιωνεπιχειρήσεων, καθώςκαι τη σημασίαενόςγενικότερουθεσμικού πλαισίουπροστασίας της κοινωνίαςαπό τη διαπλεκόμενηδιαφθορά, στηνεπιδίωξη τηςδιαφάνειας τωνδημόσιων έργωνκαι προμηθειών.

α)Οι διοικήσειςτων υπουργείωνκαι των δημόσιωνεπιχειρήσεωνπαίζουν τονκυρίαρχο ρόλο στιςαναθέσεις καιτη διαχείρισητωνέργων/προμηθειών,αφού αυτέςελέγχουν τονδιοικητικόμηχανισμό, οιεισηγήσεις καιοι «ενδιάμεσες»αποφάσεις τωνστελεχών, τουοποίου οδηγούνστο τελικόαποτέλεσμα.

Πράγματι,οι διοικήσειςείναι αυτές πουτοποθετούνστις καίριεςθέσεις ήαπομακρύνουναπό αυτές,εκείνους πουεπιθυμούν, πουκαθορίζουνάμεσα ή έμμεσατη σύνθεση τωνδιαφόρων επιτροπών,που έχουν τηνεξουσία ναεπιτρέψουν ή ναεμποδίσουν ναακουστεί ηαντίθετη άποψη,που μπορούν να προμηθευτούν,από«εξωτερικούςσυμβούλους»της επιλογήςτους γνωματεύσειςπου νααιτιολογούν τιςπράξεις τους ήνα προωθούναποφάσεις τηςαρεσκείαςτους, που έχουντη δύναμη ναεπιβάλουν τηναναβολή ή ματαίωσημιας απόφασης...

Τοκυριότερο, ηδιοίκηση είναιαυτή που δημιουργείτο «κλίμα», σε έναυπουργείο ήδημόσια επιχείρησηκαιδιαμορφώνει ευνοϊκόή εχθρικό γιατην ανάπτυξη ταδιαφθοράς περιβάλλον.

Κάτωαπό τιςσυνθήκεςαυτές, ταυπηρεσιακάστελέχη, πουπαίρνουν τις,καθοριστικέςγια το τελικόαποτέλεσμα,«ενδιάμεσες» ωςάνω αποφάσεις ήπου υποβάλλουν εισηγήσεις,πολύ δύσκολαμπορούν να αγνοήσουντις αγαθές ή μηαγαθές.επιθυμίες τηςδιοίκησης, που ητελευταία έχειτη δυνατότητανα διοχετεύεικαταλλήλως.Γνωρίζουν ότι,πέραν των άλλων,από αυτήνεξαρτάται ηυπηρεσιακήτύχη και τομέλλον τους(ποια μπορεί ναείναι η, επί ενόςθέματοςεισήγηση ή ηαπόφαση ενόςστελέχους,μιας επιτροπής,ενός εξωτερικούσυμβούλου,όταν ηδιοίκηση ή ουπουργός, έχεικάνει γνωστή,δημόσια ή όχιτην επί τουθέματος άποψήτου;)

β)Καθώς όμως οτομέας τωνδημόσιωνέργων/προμηθειώναναπτύσσεταισε περιβάλλονγενικότερωνπολιτικών,επιχειρηματικώνκ.λπ.αλληλεπιδράσεων,είναι αφελέςνα πιστέψεικανείς ότιοποιαδήποτεπροσπάθειαεξυγίανσής τουμπορεί να έχειουσιαστικόαποτέλεσμα, αν ηπολιτικήεξουσία δενπάρει τα γνωστά,καθημερινώςσυζητούμενακαι ουδέποτελαμβανόμενα,θεσμικά μέτρα,που από τη μια, θαεπιτρέψουνστην ίδια νααπεξαρτηθεί απότην παράνομηδιαπλοκή και, απότην άλλη, θααποτελέσουνισχυρόαντικίνητροστην εξάπλωσητης διαφθοράς.

Όσοναφορά το«κανονιστικό»θεσμικό πλαίσιο(κανονισμοί κ.λπ.),η σημασία του,με ρυθμίσειςπου θαπετυχαίνουν τηβέλτιστησύνθεση αποτελεσματικότηταςκαι διαφάνειας(παράδειγμα ηρύθμιση πουεπιβάλλει, ηεπιλογή των «τεχνικάαποδεκτών»προσφορών ναγίνεται πριν απότο άνοιγμα τωνοικονομικώνπροσφορών),είναι αυταπόδεικτη.

4.Η ευθύνη για τοσταμάτημα τηςανάπτυξης τηςδιαπλεκόμενηςδιαφθοράς σταδημόσια έργα/προμήθειεςανήκειπρωτίστως στηνπολιτική εξουσίατης χώρας.

Ανπράγματι «έχειανοικτό μέτωποκατά τηςδιαφθοράς», όπωςδιακηρύσσει, αςπαρέμβειαποφασιστικάκαι στους δύοτομείς, τονθεσμικό τομέακαι τον τομέα τηςδιοίκησης,έτσι ώστε:

α)Στον θεσμικότομέα, νακαθιερώσει «καθαρούς»θεσμούς, χωρίςτα συνηθισμένα«παραθυράκια», πουθα επιβάλουν:

- τημε διαφάνειαχρηματοδότησητων κομμάτωνκαι των πολιτικώνπροσώπων, ώστενα αποκλείεταιη εξάρτηση τουςαπό τουςοικονομικάισχυρούς,

- τηναπαγόρευσηάσκησηεπιχειρηματικώνδραστηριοτήτωνστον τομέα τωνδημόσιων έργων/προμηθειών,από όσους ελέγχουνμέσα μαζικήςενημέρωσης,

- τηνυποχρέωση τωνασχολούμενωνμε δημόσιαέργα/προμήθειεςνα«δικαιολογούντον τρόπο ζωήςτους» (π.χ. μεσύγκριση τωνεισοδημάτωνπου δηλώνονταιστην εφορία με τιςδαπάνες τους,και, πάντως, όχιμε το σημερινόψευδεπίγραφα«πόθεν έσχες»),

- τη σύνταξηκαι εφαρμογήκανονισμών έργων/προμηθειών,με τηναπαιτούμενηαποτελεσματικότητακαι διαφάνεια.

(Η γνώση τουτι ισχύει σεχώρες με καλήαξιολόγησηστα ζητήματαδιαφάνειας θαβοηθούσε πολύ τουςπολιτικούςεκείνους που θαείχαν τηβούληση ναεπιβάλουν και στηχώρα μας ανάλογουςαποτελεσματικούςθεσμούς).

β)Στον τομέα τηςδιοίκησης νατοποθετεί σταυπουργεία,δημόσιεςεπιχειρήσειςκ.λπ. διοικήσειςπου:

- ναδημιουργούνυγιές «κλίμα»και να περνούντα σωστά«μηνύματα» στιςυπηρεσίες τους,

- ναέχουν τηδύναμη ναανθίστανταιστις πιέσειςτων κομματικάή οικονομικάισχυρών,

- ναεπιλέγουν, για τις«ευαίσθητες»θέσεις, στελέχημεεπαγγελματικήεπάρκεια καιακεραιότητα,και όχιευνοούμενουςοικονομικών ήκομματικώνπαραγόντων,

- ναέχουν τηνικανότητα ναβρίσκουν τηβέλτιστη λύση,με σύνθεση τωνδιαφορετικώναπόψεων, μέσααπό ελεύθεροδιάλογο (με τηναποτελεσματικήμέθοδο τηςελεύθερηςαντιπαράθεσηςτων διαφορετικώναπόψεων σε«διάλογο στρογγυλήςτραπέζης» καιόχι με τημέθοδο του «ο καθέναςξεχωριστά καιστο αυτί»).

5.Το αποτέλεσμαστο μέτωπο της«μεγάληςδιαπλεκόμενης»(και «μάνας» κάθεδιαφθοράς) θακρίνει και τοζήτημα τα«μικρής καθημερινής»διαφθοράς πουκαθημερινάαντιμετωπίζειο πολίτης.