Κυπριακό:Ιστορικάδιδάγματα καιμύθοι

(Άρθροτου ΡαφαήλΠαπαδόπουλου, ομότιμουκαθηγητήςΘερμοδυναμικής,γενικού γραμματέατης εν ΛονδίνωΕλληνικήςΑντιδικτατορικής Επιτροπής (1967-1974), πουδημοσιεύτηκεστην εφημερίδατου Λονδίνου«Ελευθερία»στις 19.11.08)

Ηυποκατάστασητης Ιστορίαςαπό μύθους, πουσυχνά βρίσκουνέκφραση σε«εποικοδομητικέςασάφειες» καθώςκαι στηνυιοθέτησηορολογίας καισυνθημάτων πουείναι τελείως αταίριαστα,μας έχειστοιχίσειανυπολόγιστα. Ηιστορίας τουΚυπριακούείναι πλούσιασε τέτοιαπαραδείγματα απ’τα οποία πρέπει ναδιδαχθούμε.

Οιβασικέςπαράμετροι τουΚυπριακούπροβλήματος διαμορφώθηκαναπ’ την αποικιακήδύναμη στηδεκαετία του ’50με τρόπο που δενάφηνεπεριθώρια γιασταθερότητακαι αρμονικήσυμβίωση τωνδύο εθνικώνκοινοτήτων.Αντίθεταεπιδιώχθηκε ηανταγωνιστικήρευστότητα πουεξυπηρετεί τηδοκιμασμένη τακτικήτου «διαίρεικαι βασίλευε» ηοποία αποκορυφώθηκεπροκλητικά στηδιάρκεια τουαπελευθερωτικούαγώνα.

Μ’αυτήν τηνέννοια οιΣυνθήκες του 1959εκφράζουν καιεξυπηρετούντην ίδιαπολιτική. Τοδοτό Σύνταγμα τηςΖυρίχηςθεσμοθέτησε τοδιαχωρισμό τωνδύο κοινοτήτωνκαι, στο όνοματης προστασίαςτης μειονότητας,δημιούργησεδύο κατηγορίεςπολιτών στη βάσητης εθνικήςκαιθρησκευτικήςτουςταυτότητας. Καισκόπιμαθυσίασε τηλειτουργικότητατου κράτουςστο βωμό των,υπερβολικώνκαι χωρίςπροηγούμενο,προνομίων τηςμειονότηταςγια τηνπεριφρούρησητων οποίωνχρειαζόταν ταεπεμβατικάδικαιώματα τωναυτοκλήτων«ΕγγυητικώνΔυνάμεων».

Τοσυμπέρασμα απ’την ιστορίατων Συνθηκώντου 1959 και ταγεγονότα πουακολούθησανδεν μπορεί ναείναι άλλο απ’ τοότι η ελληνικήυπογραφή κάτω απ’τις Συνθήκεςεκείνεςεκφράζει μεεύγλωττο τρόποτην έκταση τουεκβιασμού καιτα όρια της«ανεξαρτησίας»τηςεξουθενωμένης,καιυποτελειακά εξαρτημένηςαπ’ τουςΑγγλοαμερικανούς,Ελλάδας της δεκαετίαςτου ’50.

Ηαπογοήτευση πουπροκάλεσε σ’ έναμεγάλο τμήματου κυπριακούΕλληνισμού  η κατ’ευφημισμόν ανεξαρτησίαδεν βοήθησεβέβαια τονεόδμητοκράτος σταπρώτα τουβήματα. Δενβοήθησε όμωςούτε και το ότι,στην ίδια εποχή,ένα σημαντικόμέρος του χρόνουκαι τηςδραστηριότηταςτου πρώτουΠροέδρου τηςΚυπριακήςΔημοκρατίαςείχε αφιερωθείστην αντιμετώπισητωνδιχοτομικώνμεθοδεύσεωντων Άγγλων καιτων Τούρκων. Τοαποκορύφωματων μεθοδεύσεωναυτών ήταν ηαποχώρηση τωνΤουρκοκυπρίωναπ’ τηνκυβέρνηση.

Οιδιακοινωνικέςσυγκρούσειςπουακολούθησαν καιη μετάβαση απ’ τοκράτος του 1960 σ’αυτό του 1964συνιστούν μιαμετεξέλιξη μεκύριοχαρακτηριστικότην εντατικοποίησητης αστάθειαςκαι τηςανταγωνιστικήςρευστότηταςπου, σε μεγάλοβαθμό,προετοίμασε τοέδαφος για τηνμετεξέλιξη πουδρομολογήθηκεμε την τουρκικήεισβολή.

Ηερμηνεία τωνιστορικώνγεγονότων δενμπορεί βέβαιανα έχει τηνακρίβεια τηςμαθηματικήςεπιστήμης. Παρ’όλα αυτά μπορεί,αρκετά εύλογα,ναυποστηριχθείπως τοΑγγλοτουρκικόδίδυμο είδε τοκράτος του 1960 σανμεταβατικόσταθμό προς τοντελικό τουστόχο που ήταν ηδιχοτόμηση τουνησιού. Ακόμακαι μεαπεριόριστηκαλή θέληση κιαπ’ τις δύο κοινότητες– ανυποθέσουμε πωςυπήρχε – οι Συνθήκεςτου 1959 δεν θαλειτουργούσανγιατί κάτιτέτοιο δενήταν στιςπροθέσειςαυτών που τιςεμπνεύστηκανοι οποίοι – σαν«εγγυητές» –είχαν τηνεποπτεία τηςεφαρμογής των.

Αυτόόμως δενσημαίνει πως ητουρκικήεισβολή ήτανπροδιαγεγραμμένηή αναπόφευκτηούτε πως ησύνδεση πουγίνεταιανάμεσα στοπραξικόπημα γιατην ανατροπήτου Μακαρίουκαι τηνεισβολή δεν ήτανδικαιολογημένη.Εκείνο που είχεπροαποφασιστεί καιεπιδιώκετοήταν ηκαταστροφή τουκράτους του 1960 ενώτοχρονοδιάγραμμακαι ο τρόπος τηςκαταστροφήςδεν μπορούσεπαρά να αφεθείστη διακριτικήεξουσία τωναπρόβλεπτων καιμεθοδευμένωνγεγονότων. Καιείναι σ’ αυτό τοσημείο, κυρίωςστην απρόβλεπτηπλευρά τωνγεγονότων, πουοι ευθύνες τηςδικής μας πλευράςείναι απόσημαντικέςμέχρικαθοριστικές.Μερικές απ’ τιςεπιλογές μας,μετά τη Ζυρίχηαλλά και μετάτο 1974, όχι μόνοδιευκόλυνανστην επιτυχίατων μεθοδεύσεωνεις βάρος μαςαλλά έκαναντις συνέπειέςτους ιδιαίτεραοδυνηρές γιαμάς.

Στοτέλος τηςδεκαετίας του ’90οι διεθνείςσυνθήκες αλλάκυρίως η θέσηκαι οιδυνατότητεςτουελληνισμού-ήτανγενικά πολύκαλύτερες σεσύγκριση μεαυτές τηςδεκαετίας του ’50.Η θέση τηςΚυπριακήςΔημοκρατίαςστην ΕυρωπαϊκήΈνωση είχεεξασφαλιστείαπ’ το 1995 όταν τοΣυμβούλιοΥπουργών της Ε.Ε.διεκήρυξε πως ηλύση του πολιτικούπροβλήματοςδεν είναιπροϋπόθεση γιατην ένταξη καικαθόρισεσυγκεκριμένοχρονοδιάγραμμαγια την έναρξηενταξιακώνδιαπραγματεύσεωνμε την ΚυπριακήΔημοκρατία.Εκτός απ’ αυτόυπήρχε η δήλωσητης Ελληνικήςκυβερνήσεως –αλλά και τοψήφισμα τηςΒουλής τωνΕλλήνων – πωςδεν θαεπικυρώσει τηδιεύρυνση τηςΕ.Ε. αν δενπεριλαμβάνεταισ’ αυτή ηΚυπριακή Δημοκρατία.Με αυτό τοντρόπο η ένταξητης Κύπρου είχεάρρηκτασυνδεθεί μετην προςανατολάςδιεύρυνση τηςΕ.Ε. για την οποίαεπίεζαν οι Η.Π.Α.– και οι τοποτηρητέςτους στην Ε.Ε. –με σκοπό ναεκτροχιαστεί ηπολιτικήενοποίηση τηςΕυρώπης.

Μπροστάσ’ αυτά ταδεδομένα ητότε πολιτικήηγεσία τουΈθνους – στηνΑθήνα και τηΛευκωσία –επέλεξε να προσφέρειάνευ όρων καιορίωνσυνεργασία στηδιαμόρφωση τουσχεδίου Ανάν –στη μορφή πουείχε τονΝοέμβριο του 2002– υιοθετώνταςκαιεπαναλαμβάνονταςτο μύθο τωνασπόνδων φίλωνπως το σχέδιοήταν «ιστορικήευκαιρία γιατην επανένωσητης Κύπρου». Μεαυτό τον τρόπο ηδική μας πλευράενίσχυσε τηνεντύπωση πουσκόπιμα καλλιεργήθηκετότε πως τοΣχέδιο Ανάνείχε ήδη γίνειαποδεκτό απ’ τιςδύο πλευρές καιπως αυτό έμενενα γίνει ήταν ητυπικήεπικύρωση τηςσυμφωνίας σταδημοψηφίσματα.Αυτό με τησειρά του ήτανη αφετηρία για μιαχωρίςπροηγούμενοοικονομική καιπολιτική αναβάθμισητου «κράτους»τωνκατεχομένων.Άνοιξε, εκτός απ’τ’ άλλα, το δρόμοσε οικοδομικόοργασμό με μαζικόσφετερισμό τωνελληνικώνπεριουσιώναλλά και στησυμμετοχή του«κράτους» σεδιεθνείς οργανισμούςμε τηνιδιότητα του«τουρκικούσυνιστώντοςκράτους» τηςΚύπρου.

Τοαποτέλεσμα τουδημοψηφίσματοςτου 2004 αποκάλυψετο χάσμαανάμεσα στιςπερίεπανενώσεωςκαι άλλων τινώναντιλήψεις τηςτότε πολιτικήςηγεσίας καιαυτών τηςμεγάληςπλειοψηφίαςτου εκλογικούσώματος. Τοέλλειμμααξιοπιστίας πουπροέκυψε ήτανσοβαρό και ηατμόσφαιραστους Διεθνείςοργανισμούς –και ιδιαίτεραστην Ε.Ε. –ήτανδυσάρεστη. Πολλοίαπό τους φίλουςμας στην Ευρώπη– οι οποίοι, όπωςο τότεπρωθυπουργόςτης Ελλάδος,δεν διάβασαντο Σχέδιο Ανάναλλάβασίστηκανστιςδιαβεβαιώσεις τωναρμοδίων τηςδικής μαςπλευράς –διερωτήθηκαν«πού το πάμε». Οιάσπονδοι φίλοιμαςκατηγόρησαντην ηγεσίαςμας γιααναξιοπιστία,του Έλληνεςτης Κύπρου γιαπλεονεξία,ρατσισμό καιάλλα τινά καιξεκίνησαν συστηματικήπροσπάθεια γιααπενοχοποίησητης Τουρκίαςκαι αναβάθμισητου «κράτους»τωνκατεχομένων.

Ησοβαρότητα καιο διαχρονικόςχαρακτήρας τωνσυνεπειών από τηστάση τηςηγεσίας μαςστο Σχέδιο Ανάναντανακλάταιμε σαφήνειαστις απ’ ευθείαςσυνομιλίες. Απ’τη μια μεριά ητουρκικήπλευρά έχειπεριχαρακωθείστη ΓραμμήΑνάν και δενφαίνεταιπιθανό πως θα μετατοπιστείουσιαστικάτουλάχιστον σ’αυτή τη χρονικήσυγκυρία. Απ’ τηνάλλη οΠρόεδροςΧριστόφιας, γιαλόγους αρχήςαλλά καιπρακτικούς, δενμπορεί – κι ανακόμα το ήθελεπου είναι πολύαμφίβολο – ναπλησιάσει τηΓραμμή Ανάνγιατί πρέπει νακινηθεί κοντά στολαϊκό αίσθημαόπως αποτυπώθηκεστο δημοψήφισματου 2004. Κατάσυνέπεια, καιανεξάρτητα απότη χρησιμότητατων απ’ ευθείας συνομιλιών,τα περιθώριαγια αισιοδοξίααναφορικά μετην κατάληξήτους είναι περιορισμένα.Το πιθανότεροείναι πως θαπεριέλθουν σεστασιμότητακαι σύντομα,ίσως πριν από τοτέλος τουχρόνου, θαασκηθούνπιέσεις γιαχρονοδιάγραμμακαι κάποιαςμορφήςεπιδιαιτησία.

Ηελπίδα είναι πωςαυτή τη φορά θααντιδράσουμεσε ένα τέτοιοενδεχόμενο μεδιαμορφωμένεςπροτάσεις πουδιαγράφουν τα πλαίσιατης ευρωπαϊκήςλύσεως που απόχρόνια διακηρύσσουμεπως είναι ηεπιδίωξή μας.Και θα πρέπει ναεξηγήσουμεγιατί οιτουρκικέςαξιώσεις, πουαντιγράφουν τοΣχέδιο Ανάν,δεν είναισυμβατές με ταψηφίσματα τουΣυμβουλίουΑσφαλείας καιτις αρχέςΔικαίου τηςΕυρωπαϊκήςΕνώσεως. Και θαπρέπει ναεπαναλάβουμετην υπενθύμισηπως σε μιαδημοκρατικήχώρα η έξωθενεπιβολήΣυντάγματος δεσυνιστά«Συνταγματικήνομιμότητα»και δεν είναιανεκτή η«εγγύηση» τηςπαρανομίας μετην παρουσίαξένων στρατών.